Wanneer mag ik in Nederland een overledene laten begraven of cremeren?
Het overlijden van een dierbare brengt niet alleen verdriet met zich mee, maar ook een hoop te regelen waar je misschien op dat moment helemaal niet mee bezig wilt zijn. Een van de eerste vragen die nabestaanden vaak stellen is: wanneer mag de overledene begraven of gecremeerd worden? In Nederland is dit wettelijk vastgelegd, maar er zijn ook uitzonderingen.
Wat zegt de wet?
Volgens de Wet op de lijkbezorging (Wlb) mag een overledene in Nederland niet eerder dan 36 uur en niet later dan zes werkdagen na het overlijden worden begraven of gecremeerd. Deze termijn is ingesteld om voldoende tijd te geven voor medische controle, het afgeven van officiële documenten en het regelen van de uitvaart. Bron: Rijksoverheid
De termijn van 36 uur
De termijn van 36 uur is bedoeld om zeker te weten dat iemand daadwerkelijk overleden is. Dit klinkt misschien vreemd, maar het is een oude, maar nog steeds geldige bepaling die voorkomt dat iemand ten onrechte levend zou worden begraven of gecremeerd. In de praktijk wordt het overlijden tegenwoordig uiteraard zorgvuldig vastgesteld door een arts.
De termijn van zes werkdagen
De uiterste termijn van zes werkdagen (let op: werkdagen, geen kalenderdagen) biedt ruimte om de uitvaart goed voor te bereiden. De wet geeft nabestaanden de mogelijkheid om bijvoorbeeld familie uit het buitenland over te laten komen of om een passende locatie en dienst te organiseren. Houd er wel rekening mee dat weekends en officiële feestdagen niet meetellen.
Zijn er uitzonderingen mogelijk?
Ja, er zijn situaties waarin van deze wettelijke termijnen afgeweken mag worden. Hiervoor is altijd toestemming nodig van de burgemeester van de gemeente waar de overledene is overleden of waar de uitvaart zal plaatsvinden. De burgemeester kan zich hierbij laten adviseren door een arts of door de GGD.
Eerder dan 36 uur begraven of cremeren
Dit is zeer zeldzaam en komt eigenlijk alleen voor bij bijvoorbeeld medische of hygiënische noodzaak, of in het geval van bepaalde religieuze overtuigingen waarbij een snelle begrafenis gewenst is. Denk bijvoorbeeld aan de islamitische of joodse traditie, waar men het lichaam het liefst binnen 24 uur begraaft. In zulke gevallen kan er een ontheffing van de 36 uurstermijn worden aangevraagd.
Later dan zes werkdagen
Ook hiervoor kan ontheffing worden gevraagd, bijvoorbeeld als nabestaanden vanuit verre landen moeten reizen of als er sprake is van een politieonderzoek of forensisch onderzoek bij een niet-natuurlijke dood. De uitvaart mag dan uitgesteld worden tot een later moment, zolang de burgemeester hiermee instemt.
Wat moet er eerst geregeld worden?
Voor je een overledene mag laten begraven of cremeren, moeten er een aantal stappen worden doorlopen. Deze zijn deels juridisch, deels praktisch van aard.
1. Verklaring van overlijden
Een arts moet officieel vaststellen dat iemand overleden is. Hij of zij vult vervolgens een verklaring van overlijden in. Deze verklaring is nodig om een akte van overlijden aan te vragen bij de gemeente.
2. Akte van overlijden
Met de verklaring van overlijden ga je naar de burgerlijke stand van de gemeente waar de persoon is overleden. Daar wordt de akte van overlijden opgemaakt. Dit is een officieel document waarin de dood wordt vastgelegd.
3. Verlof tot begraven of cremeren
Zodra de akte is opgemaakt, geeft de gemeente een verlof tot begraven of cremeren af. Zonder dit verlof mag de begrafenis of crematie niet plaatsvinden. Het verlof wordt meestal geregeld door de uitvaartondernemer namens de nabestaanden.
Wat als de doodsoorzaak niet duidelijk is?
Als een arts vermoedt dat de dood geen natuurlijke oorzaak heeft, moet hij dit melden bij de gemeentelijke lijkschouwer of bij de politie. In zo’n geval wordt er een forensisch arts ingeschakeld die verder onderzoek doet. Dit kan betekenen dat de overledene naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) wordt overgebracht voor sectie. In die situatie mag de uitvaart pas plaatsvinden nadat toestemming is gegeven door het Openbaar Ministerie. Dit kan de uitvaart vertragen, soms zelfs met meerdere dagen.
Wat gebeurt er bij overlijden in het buitenland?
Als iemand in het buitenland overlijdt en naar Nederland wordt overgebracht voor begraven of cremeren (repatriëren), gelden er aanvullende regels. Je hebt dan te maken met internationale vervoersdocumenten en vertalingen van overlijdensaktes. De termijn van zes werkdagen gaat in dat geval niet op vanaf het moment van overlijden, maar vanaf het moment dat het lichaam Nederland binnenkomt.
Ook hier geldt dat er toestemming van de burgemeester nodig is, plus aanvullende documenten zoals een vervoersverklaring en een niet-besmettelijkheidsverklaring (bij overlijden door bepaalde ziektes).
Wat als iemand zijn lichaam ter beschikking heeft gesteld aan de wetenschap?
In dat geval mag de persoon niet worden begraven of gecremeerd voordat het lichaam is overgedragen aan de betreffende universiteit of medische instelling. De instelling bepaalt vervolgens het verdere verloop. In sommige gevallen wordt het lichaam uiteindelijk alsnog gecremeerd, maar dit kan weken of zelfs maanden na het overlijden zijn.
Let op: nabestaanden hebben dan doorgaans géén zeggenschap meer over het lichaam, tenzij dit bij leven anders is vastgelegd.
De rol van religie en cultuur
Zoals eerder genoemd, kunnen religieuze overtuigingen een rol spelen in het moment van begraven of cremeren. In sommige geloofstradities is het belangrijk dat het lichaam zo snel mogelijk begraven wordt, bij voorkeur binnen 24 uur. In andere culturen worden uitgebreide rouwrituelen gehouden die meerdere dagen kunnen duren. Hoewel de Nederlandse wet streng is, is er wel ruimte voor maatwerk via een ontheffing.
Steeds vaker werken gemeenten, artsen en uitvaartondernemers samen om tegemoet te komen aan deze wensen, mits dit binnen de grenzen van de wet mogelijk is.
Wat als je geen geld hebt voor een uitvaart?
In uitzonderlijke gevallen is er niemand die de uitvaart op zich kan of wil nemen. De gemeente is dan verplicht om een noodzakelijke lijkbezorging te organiseren, meestal een sobere crematie. Ook dan gelden dezelfde termijnen van 36 uur tot zes werkdagen. De gemeente kan de kosten eventueel verhalen op de nalatenschap of familieleden.
De planning van de uitvaart: wat is praktisch haalbaar?
Hoewel de wet duidelijke kaders geeft, speelt ook de praktijk een grote rol. Denk aan de beschikbaarheid van crematoria, begraafplaatsen, ritueel begeleiders, rouwlocaties of specifieke wensen zoals een bepaalde dag of tijdstip. In drukke periodes (zoals rondom kerst of tijdens vakanties) kan het lastig zijn om een gewenste datum te plannen binnen de wettelijke termijn.
Daarom is het verstandig om direct na het overlijden contact op te nemen met een uitvaartverzorger die ervaring heeft met het regelen van de formaliteiten én het coördineren van de planning.
Wat kun je zelf doen om alles goed te regelen?
Hoewel je nooit helemaal voorbereid kunt zijn op het verlies van een dierbare, kun je wel zorgen dat je weet wat er nodig is in de eerste dagen na een overlijden:
- laat altijd een arts komen om het overlijden officieel vast te stellen;
- neem contact op met een uitvaartondernemer: zij kennen de regels en begeleiden het hele proces;
- zorg dat je persoonlijke documenten bij de hand hebt (ID-bewijs, eventueel een wilsbeschikking, donorcodicil of testament);
- bedenk of er religieuze of culturele wensen zijn die een rol spelen in de uitvaart;
- vraag op tijd ontheffing aan als je buiten de standaardtermijnen valt – de uitvaartondernemer kan dit meestal voor je regelen.
*Meer informatie over hoe je een checklist bij overlijden maakt, vind je hier.
Tot slot: ruimte voor rouw
De vraag "wanneer mag ik een overledene laten begraven of cremeren?" is in eerste instantie juridisch en praktisch. Maar het is ook een vraag die raakt aan rouw, afscheid nemen en het respecteren van de overledene. In onze samenleving waarin alles snel moet, is het belangrijk dat we ook de tijd nemen voor dit proces – binnen de grenzen die de wet ons geeft, maar met ruimte voor persoonlijke wensen, religieuze overtuigingen en menselijkheid.
Een goede uitvaart is niet alleen een laatste eer aan de overledene, maar ook een eerste stap in het rouwproces van de nabestaanden. Juist daarom is het belangrijk dat het moment van begraven of cremeren met aandacht en zorg wordt gekozen.
Heb je na het lezen van deze blog nog vragen, opmerkingen of mis je bepaalde informatie? We helpen je graag verder! Neem gerust contact met ons op via het contactformulier en we staan voor je klaar om je vragen te beantwoorden of je verder te ondersteunen.
